Lart mbi Amazonën kolumbiane, Rodrigo Botero shikon nga një aeroplan i vogël ndërsa kupola e pyllit tropikal shpaloset poshtë – një det i pafund jeshil i ndërprerë nga njolla të errëta dhe gjithnjë e më të gjelbra kafe. Si drejtor i Fondacionit për Ruajtjen dhe Zhvillimin e Qëndrueshëm (FCDS), ai ka kaluar vite duke hartuar transformimin e këtij peizazhi të brishtë nga ajri.
Ekipi i tij ka regjistruar më shumë se 150 fluturime, duke përshkuar 50,000 km për të ndjekur shpyllëzimin që përparon përgjatë rrugëve, të korrat e paligjshme dhe kufijtë në ndryshim të vendbanimeve njerëzore.
“Tani kemi dendësinë më të lartë të rrugëve në të gjithë Amazonën”, thotë Botero.
Megjithatë, infrastruktura që ai përshkruan nuk është domosdoshmërisht një shenjë progresi apo zhvillimi shoqëror, por kryesisht një rrjet rrugësh të paligjshme që zgjerohen në Kolumbinë jugore përgjatë pyllit të Amazonës, i cili mbulon 42% të vendit. Që nga viti 2018, grupe të ndryshme të armatosura kanë ndërtuar më shumë se 8,000 km rrugë atje, duke u përhapur si arterie nëpër xhungël.
Planifikimi i këtij rrjeti të ri u sjell përfitime pothuajse ekskluzivisht kriminelëve të organizuar, të cilët kontrollojnë rajonin e gjerë dhe përdorin rrugët për të eksportuar mallra të paligjshme, të cilat gjithashtu shtojnë dëmet mjedisore.
“Jashtë Kolumbisë, ka kërkesë për kokainë, ar dhe mish; Amazona furnizon atë kërkesë. Në përkeqësimin tonë mjedisor, ekziston një përgjegjësi e përbashkët ndërkombëtare”, thotë Botero.
Në raportin e saj, Amazona në mosmarrëveshje, FCDS thotë se rajoni veriperëndimor i Amazonës – i cili ka 17 grupe të paligjshme që veprojnë në gati 70% të komunave të saj – ka një nga numrat më të lartë të konflikteve socio-mjedisore në botë .
Raporti thotë: Është një problem i makro-kriminalitetit që lidh grupet e armatosura, bandat dhe kartelet me ndërmjetës politikë dhe konglomerate biznesi që, përveç marrjes në dorëzim të burimeve natyrore dhe shkatërrimit të ekosistemeve, kërkojnë të ushtrojnë kontroll territorial dhe të popullsisë mbi rajonin.
Një tjetër organizatë kërkimore, Fondacioni Ide për Paqe, vëren gjithashtu ndryshime midis fraksioneve që veprojnë në vend.
“Dallimi midis aktorëve kryengritës dhe grupeve të krimit të organizuar është bërë gjithnjë e më i paqartë”, thuhet në një raport.
“Strukturat janë zhvendosur nga modelet hierarkike, siç ishin kartelet kryesore të drogës të viteve 1980 dhe 1990, në organizata më të federuara me ndërveprime dinamike që kanë formuar një rrjet kompleks kriminal.”
Ky degradim u intensifikua pas marrëveshjes së paqes të vitit 2016 të nënshkruar midis qeverisë dhe Forcave të Armatosura Revolucionare të Kolumbisë (Farc), të cilat e përdorën xhunglën si strehë dhe e mbrojtën atë për lehtësi strategjike. U shfaqën grupe të reja, shpesh me ambicie më lokale sesa kombëtare dhe në konflikt me njëra-tjetrën.
Lista aktuale, përveç Ushtrisë së vjetër Çlirimtare Kombëtare (ELN), përfshin ndër të tjera edhe Gaitanistat (të njohura edhe si Klani i Gjirit, Urabeños dhe Forcat Gaitaniste të Vetëmbrojtjes së Kolumbisë, ose AGC), Shtabin e Përgjithshëm Qendror (EMC), Shtabin e Përgjithshëm të Blloqeve dhe Frontit (EMBF), Marquetalia-n e Dytë dhe Komandën Kufitare (CDF).
“Kur u nënshkrua paqja, disa disidentë të Farc njoftuan se nuk do t’i dorëzonin armët e tyre dhe menjëherë u bë e dukshme një rritje e shpyllëzimit: 150,000 hektarë [370,000 akra] në vitin 2018,” thotë Botero. Tani 700,000 hektarë janë shkatërruar.
Sipas Global Forest Watch , Kolumbia humbi rreth 56,000 km katrorë (21,000 milje katrorë) të mbulesës totale të pemëve dhe rreth 21,000 km katrorë të pyllit tropikal primar midis viteve 2001 dhe 2024. Një pjesë e madhe e asaj toke, në harkun veriperëndimor të Amazonës, tani përdoret për bagëti, numri i të cilave është rritur gjithashtu – duke u dyfishuar nga 1,600,000 në 3,200,000 në tetë vitet e fundit.
Disa ekspertë ia atribuojnë krizën aktuale hapave të gabuar të presidentit të majtë Gustavo Petro, një udhëheqës i cili premtoi të sillte paqe në një vend të shkatërruar prej kohësh nga lufta civile, dhe të mbronte mjedisin. Kritikët e tij argumentojnë se Petro nuk ishte në gjendje të shtrinte kontrollin shtetëror mbi zonat e largëta të territorit kolumbian ose të parandalonte tërheqjen e Farc-ut, duke çuar në shfaqjen e grupeve guerile të ndara dhe karteleve të reja kriminale që tani dominojnë tregun e kokainës.
Kyle Johnson, një studiues në Fondacionin e Përgjigjeve ndaj Konflikteve (Core) me seli në Bogota, thotë se nuk është vetëm një dështim i kësaj administrate.
“Shifrat tregojnë se dy qeveritë e fundit kishin qasje shumë të ndryshme ndaj problemit dhe asnjëra nuk funksionoi. Mungesa e zbatimit të marrëveshjes së paqes është shkaku kryesor pas rritjes së grupeve të armatosura në Amazonë.”
Marrëveshja e paqes premtoi reformë gjithëpërfshirëse rurale, duke përfshirë një plan zhvillimi agrar dhe qasje në tokë për fermerët. Ajo gjithashtu propozoi një strategji për të zëvendësuar në mënyrë të qëndrueshme kulturat e paligjshme si koka.
Në premtimin e saj për të demokratizuar aksesin në tokë në Kolumbi, qeveria Petro ka ndarë 15,000 km katrorë për fermerët. Megjithatë, pabarazia vazhdon: 1% më i pasur zotëron 47% të tokës rurale private, sipas Institutit Gjeografik Agustín Codazzi, agjencisë shtetërore kartografike të Kolumbisë.
Johnson beson se “Paqja Totale”, nisma ambicioze e Petros për të çarmatosur të gjitha grupet në të gjithë vendin, do të kishte pasur më shumë sukses nëse do të ishte përqendruar në përmbushjen e marrëveshjes së paqes me Farc-un.
“Kjo marrëveshje ka mjete për të çuar përpara ndërtimin e paqes dhe, duke e zbatuar atë, qeveria u dërgon një mesazh grupeve të reja. Ata mund të mendojnë se nëse qeveria nuk e zbaton marrëveshjen e mëparshme, nuk ka garanci se do ta bëjë këtë edhe me ato të rejat”, thotë Johnson.
Ai thotë se shkelja e armëpushimit me Farc është argumenti kryesor i përdorur nga grupet në zhvillim për të mbetur të armatosura. Ata gjithashtu denoncojnë më shumë se 400 vrasje të ish-luftëtarëve të atij grupi gueril.
Por arsyeja themelore është se Amazona mban burime të mëdha për fraksionet që e shfrytëzojnë atë.
Përgjatë lumenjve dhe thellë në xhungël, në zonat e vështira për t’u arritur të dominuara nga grupet e armatosura, të gjithë duhet t’u japin haraç këtyre fuqive de facto: tregtarët, transportuesit, blegtorët, fermerët dhe kushdo që merret me aktivitete tregtare. Disa grupe kanë kryer regjistrime të hollësishme në zonat që kontrollojnë dhe e dinë se si përdoret çdo hektar, në mënyrë që të mund të përfitojnë nga këto aktivitete – dhe të kërcënojnë ata që i rezistojnë zhvatjes.
Qeveria ka promovuar Qendrat e Zhvillimit të Pyjeve , një program që synon t’i shndërrojë pikat e nxehta të shpyllëzimit në zona me potencial tregu mjedisor. Por përgjigja institucionale mbetet e pamjaftueshme. Në shumë zona të Amazonës kolumbiane, burra të armatosur u ndalojnë zyrtarëve nga ministria e mjedisit dhe Instituti Gjeografik Codazzi të hyjnë.
Kjo kufizon informacionin që qeveria mund të marrë nga territoret e kontestuara dhe pengon zbatimin e politikave publike që synojnë banorët e tyre.
Sebastián Gómez, një këshilltar i Njësisë së Zbatimit të Marrëveshjes së Paqes në vend, pranon dështimet në këtë qasje. “Që nga fillimi, qeveria këmbënguli që familjet që kultivonin kokën të zhduknin të mbjellat e tyre pa u ofruar alternativa. Dhe shpejt ata i rimbollën”, pranon ai.
Në vitin 2017, disa rajone të Amazonës përjetuan një krizë në ekonominë e kokainës. Sipas Gómez, kjo lejoi hyrjen e rrjeteve kriminale ndërkombëtare nga Meksika dhe Evropa, duke nxitur ekonomi të reja të paligjshme, siç janë blegtoria e gjerë e bagëtive dhe minierat – dy nxitës kryesorë të shpyllëzimit dhe ndotjes së lumenjve. Sasi gjithnjë e në rritje të kokainës, mishit, drurit, arit dhe mineraleve të tjera të vlefshme, siç është koltani, eksportohen përgjatë rrugëve të paligjshme të xhunglës.
Për Gómezin, zgjidhja për këtë treg të paligjshëm në zgjerim është komplekse dhe shkon përtej ndërhyrjes ushtarake.
“Më shumë sesa një qasje ndëshkuese, ajo që nevojitet është një qasje që transformon ekonomitë lokale. Ne duhet të ndërtojmë një propozim të veçantë ekonomik bujqësor për këtë rajon, një të pajtueshëm me ruajtjen e pyjeve”, thotë ai./ The Guardian