Shtetet e Bashkuara do të ndalojnë reagimet mbi besueshmërinë, integritetin dhe legjitimitetin e zgjedhjeve në vendet e tjera, një ndryshim rrënjësor nga ‘tradita’ shumëvjeçare e promovimit të zgjedhjeve demokratike nëpër botë.
Një udhëzim i ri, i nënshkruar të enjten nga Sekretari i Shtetit Marco Rubio, urdhëron që deklaratat për zgjedhjet e huaja të përqendrohen vetëm në përgëzimin e kandidatit fitues dhe “të shmangin shprehjen e mendimeve mbi ndershmërinë apo integritetin e procesit zgjedhor, legjitimitetin e tij apo vlerat demokratike të vendit përkatës.”
Me këtë kthesë të papritur, lobimi 6 milionë euro i Partisë Demokratike për të siguruar një qëndrim të SHBA-së mbi zgjedhjet në Shqipëri, humb kuptimin. Me këtë vendim të ri, edhe investimet politike në lobim për njohje të zgjedhjeve si të “pavlefshme” apo për të kërkuar ndërhyrje diplomatike në emër të “mbrojtjes së demokracisë”, nuk kanë më asnjë vlerë për Uashingtonin zyrtar.
Në thelb, SHBA nuk do të shërbejë më si ‘gjykatës’ për proceset zgjedhore jashtë vendit, përfshirë Shqipërinë, ku gjithmonë para dhe gjatë zgjedhjeve, lëshohen deklarata nga Ambasada Amerikane në Tiranë për zgjedhje të lira dhe të ndershme.
Departamenti i Shtetit do të bëjë deklarata publike për zgjedhjet vetëm kur “ka një interes të qartë dhe të fuqishëm të politikës së jashtme amerikane për ta bërë këtë”, thuhet në memorandum, i cili thekson rëndësinë që administrata i jep “sovranitetit kombëtar.” Një kopje e dokumentit është parë nga “The Ëall Street Journal”.
Ky veprim shënon një hap të mëtejshëm në riformësimin e instrumenteve të politikës së jashtme amerikane nën Presidentin Trump, që ka përfshirë edhe shpërbërjen e Agjencisë për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID), ndërprerjen e financimeve për “Zërin e Amerikës”, dhe shkurtimet e thella në Departamentin e Shtetit.
Qëllimi, të paktën pjesërisht, është t’i dërgohet sinjal botës se SHBA nuk është më e interesuar për të ushtruar presion mbi qeveritë e huaja që të ndërmarrin reforma të brendshme si zgjedhjet konkurruese, një shtyllë e politikës së jashtme amerikane që nga Lufta e Ftohtë, e mbështetur nga të dyja partitë.
Në një deklaratë për urdhrin e Rubio-s, Departamenti i Shtetit theksoi: “Shtetet e Bashkuara do të qëndrojnë besnike ndaj vlerave të saj demokratike dhe do t’i përshëndesin ato vlera kur vendet e tjera zgjedhin të ndjekin të njëjtën rrugë.”
SHBA historikisht ka përdorur deklaratat për zgjedhjet e vendeve të huaja për të promovuar votimin e lirë dhe të ndershëm, duke u përpjekur të nxisë vendet të demokratizohen dhe të izolojë regjimet autoritare që manipulojnë zgjedhjet. Në disa raste, SHBA ka shmangur kritikën publike ndaj aleatëve që zhvillojnë zgjedhje të pandershme.
Në zgjedhjet e vitit 2024 në Venezuelë, SHBA njohu kandidatin opozitar Edmundo González Urrutia si presidentin e zgjedhur legjitim, megjithëse Nicolás Maduro pretendoi fitoren. Edhe pse Maduro nuk dorëzoi pushtetin, njohja nga SHBA ndihmoi opozitën të fitonte legjitimitet ndërkombëtar dhe hodhi dritë mbi shtypjen e zgjedhjeve të lira nga regjimi i tij.
Ambasadat amerikane shpesh vëzhgojnë me kujdes zgjedhjet në vende të tjera, në bashkëpunim me organizata jofitimprurëse të monitorimit të zgjedhjeve, dhe raportojnë për gjetjet në Uashington.
Deklaratat publike të Departamentit të Shtetit, apo paralajmërimet se SHBA po i ndjek nga afër zgjedhjet, kanë pasur ndikim të madh, sidomos në vende autoritare ku partitë opozitare përjashtohen ose përballen me shtypje. Pikëpamjet e Uashingtonit janë me rëndësi për opozitat dhe grupet e të drejtave të njeriut, që i shohin ato si mjet presioni ndaj qeverive.
“SHBA ka një aftësi unike për të shtyrë vendet e tjera në drejtimin e duhur, shpesh duke fuqizuar qytetarët e guximshëm që luftojnë për ndryshim,” tha Ned Price, zëdhënës i Departamentit të Shtetit nën administratën Biden. Vetëm tre ditë para largimit nga detyra, administrata Biden dënoi manipulimin e zgjedhjeve në Bjellorusi në janar, që i dhanë fitore sërish presidentit autoritar Alexander Lukashenko.
Përfundimet e SHBA për zgjedhjet ndihmojnë në vendimmarrjen për sanksione ndaj atyre që minojnë proceset zgjedhore apo për programet e ndihmës dhe sigurisë.
“Në shumë raste, është populli ai që rrezikon jetën për të denoncuar zgjedhje të pandershme dhe të pabesueshme,” tha Nicole Ëiddersheim nga Human Rights Ëatch. “Ambasada e SHBA-së mund të jetë entiteti i vetëm që i jep zë këtyre padrejtësive.” Në maj, Trump në një fjalim në Arabinë Saudite premtoi se SHBA nuk do t’u tregojë më vendeve të tjera si të qeverisin veten, duke kritikuar ndërhyrjet e mëparshme të SHBA-së që, sipas tij, nuk sollën përmirësim.
